De coöperaties van Mondragón
In de Noord Spaanse plaats Mondragón is de werkgelegenheid op een unieke manier georganiseerd. In deze stad is namelijk de Mondragón-groep gevestigd, een verzameling van 120 coöperaties waar meer dan 83.000 mensen werken die met z’n allen eigenaar van de groep zijn. De Mondragón-groep beschikt onder andere over een eigen universiteit en een eigen bank.
De coöperaties van Mondragón
José Maria Arizmendiarietta is de ‘geestelijk vader’ van de Mondragón-groep. Hij was een priester die zich na de Spaanse burgeroorlog in 1941 in Mondragón vestigde. Mondragón heet in het Baskisch ‘Arrasate’. Vandaag de dag telt Mondragón zo’n 24.000 inwoners. Deze priester stichtte in 1943 een kleine dorpsschool. Hier werden arbeiderskinderen geschoold op technisch, sociaal en spiritueel vlak. In 1956 richtten vijf oud leerlingen de eerste coöperatie op. Dit was een fabriek waar de opvattingen van de priester in praktijk werden gebracht.
In 2012 bestond de Mondragón-groep uit 120 coöperaties:
- 87 industriële coöperaties, zoals Fagor een fabriek voor huishoudelijke apparaten;
- 14 centra voor innovatief onderzoek en ontwikkeling;
- acht onderwijscoöperaties zoals de Arizmedi-school;
- vijf dienstencoöperaties (ingenieurs-, advies en cateringbedrijven) zoals het cateringbedrijf Auzo-Lagun;
- vier boerencoöperaties, zoals Erkop;
- één supermarkt: Eroski;
- één bank: Caja Caboral.
Uniek
Het unieke van de coöperaties van Mondragón is dat het een conglomeraat is van bedrijven. Maar ook dat het op verschillende wijzen self-supporting is. Eén van de acht onderwijscoöperaties is een universiteit die fungeert als een R&D-afdeling voor de andere coöperaties is. De universiteit is ook een incubator voor nieuwe coöperaties. Maar ook financieel gezien is de Mondragón-groep self-supporting. In 2012 beheerde de eigen coöperatieve bank, Caja Laboral, een vermogen van maar liefst € 3,5 miljard. De visie is dat geld een gereedschap is om verder te groeien. Volgens deze gedachte mag geld nooit een doel op zich zijn. Bij de meeste coöperaties van de Mondragón-groep wordt 90% van de winst in het bedrijf terug-geïnvesteerd.
Bijzonder is de rol van medewerkers in de Mondragón-groep. Om voor een baan bij een van de coöperaties in aanmerking te komen, moet je lid worden van de groep. Daartoe moet je je voor € 15.000 inkopen. Dit bedrag kan via een afbetalingsregeling worden voldaan. Bij pensionering krijg je dat bedrag met rente terug. Met dit lidmaatschap hebben medewerkers een baan voor het leven. En door de coöperatieve werkwijze zijn medewerkers zeer betrokken bij hun werk.
Medewerkers zijn de kern
Waar een kapitalistisch bedrijf kan verhuizen naar een lagelonenland, is dit bij de Mondragón-groep uitgesloten. Niet het productieproces maar de medewerkers vormen immers de onveranderbare kern van het bedrijf. Bij tegenvallende omzetten kunnen medewerkers bij andere coöperaties worden tewerkgesteld. Ook zijn medewerkers bereid om in economisch slechte tijden een deel van hun salaris in te leveren. Een belangrijke indicator voor het succes van de Mondragón-groep is dat de werkloosheid laag is. In en om Mondragón ligt de werkloosheid ruim 10% lager dan in de rest van Spanje.
Relevante vraag is of de coöperatieve structuur van de Mondragón-groep ook in andere delen van de wereld kan werken. Het succes van Mondragón wordt verklaard door twee factoren. Ten eerste kent deze streek in Baskenland het fenomeen van de ‘Sociedad Gastronomica’, eetclubs waar haast iedereen lid van is. Deze eetclubs – waar mensen samen koken en eten – zijn het eigendom van de leden. De coöperatieve gedachte is de bewoners van Mondragón en omstreken met andere woorden ‘met de paplepel ingegoten’. Als tweede wordt vaak aangedragen dat Basken een sterke behoefte hebben aan zelfbeschikking. Dit betreft niet alleen politiek (denk aan de Baskische afscheidingsbeweging), maar ook voor de werkvoorziening. Ondanks de voordelen die de Mondragón-groep voor werknemers biedt, is het dus maar de vraag of deze coöperatieve werkwijze overal kan aarden.
In 2012 zond VPRO Tegenlicht een documentaire uit over de Mondragón-groep onder de titel ‘Het wonder van Baskenland’.